Por Clodio González Puente
S I, amiga lectora ou amigo lector, eu usei zocos de pequeno. Eran uns zoquiños tinxidos de negro, que na súa feitura interviñan dous artesáns: un zoqueiro que labraba os paus do número correspondente, e un zapateiro que se encargaba de cortar e logo de ponerlle a peza de coiro.
Daquela era o calzado que había para o inverno, usado mesmo por xente acomodada, porque —digan o que digan— non lles hai mellor sola que a de pau para que os pes anden quentiños e secos. Empezaban a verse as primeiras katiuscas ou botas altas de goma, pero eran poucos os que as querían por insanas, porque ó pouco de andar con elas estaban máis molladas por dentro co suor, que por fóra coa auga.
Déuse hoxe por falar deles porque hai uns días un alumno preguntoume cómo eran os zocos, pois nunca llos viu usar nin ós da súa familia, nin tampouco ós veciños, ¡e eso que vive no rural, rural! ¡Como cambian os tempos! Aínda que non me extraña, porque o mesmo me pasou un día que estabamos falando de mobles tradicionais, e xa había varios que nunca viran —nin tampouco sabían como é nin para que era, por suposto— unha artesa. Pero volvamos ós zocos. Hai (había) varios tipos, malia que esta vez voume referir en particular ós que non teñen máis que a sola de madeira, e non ás zocas que son unha peza enteira, denominadas tamén galochas, chancas, madreñas, - que aínda se poden ver —cada ano que pasa moitas menos, por certo— en bisbarras de invernos moi húmidos e fríos, xa que debido a súa folgura permiten andar con outro calzado por debaixo, con unhas zapatillas.
Daquela (hai uns corenta anos) os zoqueiros eran moi abundantes, non faltando algún taller en case tódalas parroquias, pois tiñan traballo dabondo, principalmente cando chegaba a invernía. A madeira tiña que estar media seca, e se aínda non servía, botaban os tacos (antes de darlle forma) no caínzo da lareira, e alí estaban ata que se poñía a punto, de xeito que se podían cortar doadamente e que logo ó enxugar non fendesen. A madeira máis corrente é a de ameneiro, pero non a mellor, o que pasa é que sempre foi abundante por barata e boa de labrar. Ninguén pensaba en facer uns zocos de carballo, porque é malo de traballar, pero —pola contra— son apreciados os de nogueira e cerdeira, que unicamente facían se o cliente traía o pau.
Tanto a madeira como o coiro son materiais que axiña se descompoñen non deixando rastro, por eso aínda supoñendo que este calzado se utilice por parte da humanidade dende a máis remota antigüedade, os achádegos arqueolóxicos que dean algunha luz sobre a súa existencia son escasos e non moi de fiar. Dise que na idade do Ferro xa se descubriron en Hallstatt vestixios que puideran ser de zocos, e aquí, en Galicia, Xosé Filgueira Valverde coidaba que os habitantes dos areais da Lanzada (entre Sanxenxo e O Grove), tamén os usaron. Pero cando non hai dúbida e na Idade Media, e en particular —polo que atinxe á documentación— na Terra de Santiago de Compostela. Así, por exemplo, nos foros autorizados e confirmados polo rei Alfonso VII o ano 1133 sendo arcebispo Xelmírez, atopamos 'socos optimos cabrunos' e 'optimas suffurtas', que se adoitan traducir por 'bos borceguís de pel de cabra' e 'bos zocos', malia que non todos son da mesma opinión, pois non falta quen sexa partidario de dicir 'zocos de pel de cabra' e 'bos zapatos'.
Cando eu era pequeno había un crego que lle berraba ás mulleres dende o púlpito, pedíndolle que andivesen a modo pola igrexa, que petasen pouco cos zocos, porque ó entrar e ó saír aquelo parecía unha cincerrada, unhas polas pedras e outras polas tarimas de madeira. Ós homes non lle dicía nada, como quedaban atrás de todo, debaixo da tribuna, o barullo mal chegaba ata o presbiterio.
Agora, que xa pasaron moitos anos, ata teño pensado algunha vez se este crego —que sempre usaba 'botinas' de coiro negro feitas de encarga—, non tería algo que ver con aquel arcebispo da antiga capital da Gallaecia —de Braga—, que o ano 1818 lle prohibiu ós cregos da súa diócese andar con tamancos, é dicir, con zocos. ¡Quen sabe!
